กว่าจะเป็น “ไม้ผลอินทรีย์” บนเส้นทางของการ “เรียนรู้”

“ทุเรียน สื่อถึงไม้ผลที่ปลูกในระบบอินทรีย์ยากที่สุด ส่วนผึ้ง เป็นตัวแทนแมลงที่ดีในระบบนิเวศ” รัฐไท พงษ์ศักดิ์ ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนเกษตรเพื่อสุขภาพบ้านปัถวี อ.มะขาม จ.จันทบุรี บอกถึงความหมายของโลโก้ “ปัถวีโมเดล” ที่มีสมาชิก 22 สวนในอ.มะขาม จ.จันทบุรี และเครือข่ายอีกกว่า 20 สวนจาก 6 อำเภอในจังหวัดจันทบุรีที่ผลิตผลไม้อินทรีย์ภายใต้มาตรฐาน Organic Thailand

รัฐไท เกษตรกรดีเด่นแห่งชาติ สาขาพืชอินทรีย์ ปี 2562 เป็นหนึ่งในเกษตรกรที่พลิกวิถีการทำสวนไม้ผลจากระบบเคมีเป็นระบบอินทรีย์มาตั้งแต่ปี 2541 ด้วยเหตุผลที่ไม่ต่างจากคนหัวใจอินทรีย์อีกหลายคน นั่นคือ ผลกระทบต่อสุขภาพ เขาเริ่มต้นจากหยุดการใช้สารเคมี ปรับลดการใช้ปุ๋ยเคมี และแสวงหาสิ่งที่จะทดแทนสารเคมีกำจัดโรคและแมลงศัตรูพืช โดยหาความรู้จากทุกแหล่งทั้งจากปราชญ์ชาวบ้าน หน่วยงานภาครัฐ รวมถึงองค์กรอิสระอย่างศูนย์การเรียนกสิกรรมธรรมชาติมาบเอื้อง ที่ทำให้เขาได้แนวคิด “ศรัทธาว่าต้องทำได้” เป็นแรงขับสำคัญ

“หาความรู้หลากหลาย เพราะไม่มีใครมีความรู้ชัดในเรื่องไม้ผลและระบบนิเวศ สมัยนั้นเขาจะแนะนำให้ใช้สะเดา น้ำส้มควันไม้ ถ้าระบาดไม่เยอะก็เอาอยู่ แต่ถ้าระบาดเยอะเอาไม่อยู่ ก็ต้องปล่อยให้เสียหาย”

รัฐไท ใช้เวลาเป็น 10 ปีกับการเรียนรู้ ทดลอง และปรับประยุกต์ใช้สมุนไพรในพื้นที่ เช่น หนอนตายอยาก สะเดา ยาสูบ บอระเพ็ด ฯลฯ เป็นวัตถุดิบทำสูตรน้ำหมักกำจัดโรคและแมลงศัตรูพืช พร้อมๆ กับเรียนรู้การใช้สารชีวภัณฑ์ชนิดต่างๆ ทั้งไตรโคเดอร์ม่าและบิวเวอเรีย

“ลองมาเยอะจนทุเรียน เงาะตายไปหลายร้อยต้น จนได้สูตรที่เหมาะ ทำสวนเคมีและอินทรีย์ไม่ต่างกัน เป็นโรคเหมือนกัน แต่พอรักษาหายแล้ว อินทรีย์ดีกว่า มันไม่ระบาดเยอะ การรักษาแบบเคมีก็เหมือนการทำคีโม เชื้อดีเชื้อโทษตายหมด พอเชื้อดีตายหมด เชื้อโทษที่มาทีหลังมีโอกาสมาระบาดอีก ทำแบบอินทรีย์เน้นป้องกันและยับยั้ง ข้อดีสมุนไพร ใช้ได้ตลอด ถ้าระบาดเยอะ 2 ครั้ง/อาทิตย์ ถ้าไม่เยอะก็ทุก 7-10วัน/ครั้ง ต้นทุนค่าแรงอาจสูงกว่า เพราะต้องฉีดพ่นบ่อยกว่า แต่ต้นทุนการผลิตต่ำกว่า เพราะสมุนไพรก็มีในพื้นที่”  

ความมุ่งมั่นและการศรัทธาว่าต้องทำได้ เป็นแรงผลักดันให้ รัฐไท ยืนหยัดกับวิถีการทำสวนไม้ผลอินทรีย์ สร้างรายได้เฉลี่ย 7 แสนบาท/ปี เป็นต้นแบบให้สมาชิกเดินตาม โดยมีตลาดโมเดิร์นเทรดรองรับและยังมีสวนท่องเที่ยวของกลุ่มที่เปิดรับนักท่องเที่ยวโดยตรง แม้ผลผลิตที่ได้ภายนอกจะไม่สวยงาม แต่สิ่งที่กลุ่มปัถวีโมเดลการันตีคือ รสชาติและความใส่ใจการผลิตที่เน้นความปลอดภัยทั้งต่อผู้ผลิตและผู้บริโภค ซึ่งอาจมองเห็นเป็นตัวเลขทางเศรษฐกิจได้ไม่ชัดเจนเท่าคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นของพวกเขา

“อย่างมังคุดไม่ต้องสวย 100% เราก็ขายได้ เราขายเนื้อในและรสชาติ หรือทุเรียน รูปร่างอาจไม่ห้าพูเต็ม แต่รสชาติอร่อย เราขายตรงนี้ เรารับประกัน ถ้ามีปัญหา เคลมคืน ที่ผ่านมามีตีกลับบ้าง พอผลผลิตเยอะ การคัดแยกอาจมีปัญหา สุดท้ายก็ต้องไปดูที่แปลง แนะนำจัดการแต่ละแปลงให้ทำเชิงปราณีต อย่างทุเรียนหนึ่งต้นมีหลายรุ่น ต้องจดบันทึกว่ากิ่งไหนเป็นของรุ่นไหน ตัดให้ได้ตามอายุจะไม่มีปัญหา ทำเชิงปราณีตต้องดูแลทุกลูก ระบบอินทรีย์ต้องดูแลเชิงปราณีต ไม่ใช่ปล่อยปละไม่ดูแลเลย”