กลุ่มดาวเรืออาร์โกที่หายไป

โดย พงศธร กิจเวช (อัฐ)
Facebook: คนดูดาว stargazer

กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ตามตำนานกรีกโบราณ เจ้าชายเจสัน (Jason) ได้ชวนพระสหายวีรบุรุษผู้กล้าออกเดินทางไปค้นหาขนแกะทองคำ

ทั้งหมดออกเดินทางไปในทะเลด้วยเรืออาร์โก (Argo) จึงเรียกเหล่าวีรบุรุษนี้ว่า อาร์โกนอต (Argonaut)

ภาพวาดเหล่าวีรบุรุษอาร์โกนอตกำลังพายเรือผ่านช่องหินซิมเปิลเกดส์ จากหนังสือ The Heroes โดย Charles Kingsley ประมาณปี ค.ศ. 1900
ที่มาภาพ : Wikipedia

เหล่าวีรบุรุษอาร์โกนอตต้องผจญภัยต่าง ๆ มากมาย จนในที่สุดสามารถนำขนแกะทองคำกลับไปได้

ตัวอย่างการผจญภัยหนึ่งคือ ต้องเดินทางผ่านช่องหินชนกันที่ชื่อ ซิมเปิลเกดส์ (Symplegades) เป็นหินใหญ่สองก้อนในทะเล ถ้ามีสิ่งใดเคลื่อนที่ผ่านระหว่างหินสองก้อนนี้ หินก็จะเคลื่อนที่อย่างรวดเร็วมาชนกัน และกระแทกบดขยี้สิ่งนั้นจนแหลก

เจสันทดลองปล่อยนกให้บินผ่านหินซิมเปิลเกดส์เพื่อจะได้ประมาณความเร็วในการเคลื่อนที่ของหินและคำนวณว่าพวกเขาต้องพายเรือเร็วขนาดไหนถึงจะพ้น ปรากฏว่านกสามารถบินผ่านไปได้โดยเสียเพียงขนหางเล็กน้อย

ภาพจำลองท้องฟ้าโดยแอปดูดาว Celestron SkyPortal วันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2565 เวลา 04:00 น. ทางทิศใต้ มีดาวคาโนปัส และกลุ่มดาวทั้งสามคือ กลุ่มดาวกระดูกงูเรือ กลุ่มดาวท้ายเรือ และกลุ่มดาวใบเรือ

เมื่อถึงคราวเหล่าอาร์โกนอตบ้าง ต่างก็ช่วยกันพายเรือสุดชีวิต จนรอดผ่านหินซิมเปิลเกดส์มาได้หวุดหวิด โดยเสียเพียงเครื่องประดับท้ายเรือเล็กน้อย หลังจากนั้นหินซิมเปิลเกดส์ก็หยุดเคลื่อนไหวจนถึงบัดนี้

อ่านเรื่องเจสันกับแกะทองคำเพิ่มเติมได้จากบทความเรื่อง “กลุ่มดาวแกะ ที่มาของเดือนเมษายน” ในนิตยสารสาระวิทย์ ฉบับที่ 97 เดือนเมษายน พ.ศ. 2564 หน้า 48-51

แผนที่กลุ่มดาวกระดูกงูเรือ (Carina)
ที่มาภาพ : International Astronomical Union

ภายหลังเรืออาร์โกได้กลายเป็นกลุ่มดาวบนท้องฟ้า ชื่อกลุ่มดาวเรืออาร์โก (Argo Navis) เป็น 1 ใน 48 กลุ่มดาวของทอเลมี (Ptolemy) ในหนังสือ Almagest ประมาณปี พ.ศ. 643-713 (ค.ศ. 100-170)

ในปี พ.ศ. 2298 นีกอลา หลุยส์ เดอ ลากาย (Nicolas-Louis de Lacaille) นักดาราศาสตร์ชาวฝรั่งเศส ได้แบ่งกลุ่มดาวเรืออาร์โกออกเป็น 3 กลุ่มดาว คือ กลุ่มดาวกระดูกงูเรือ (Carina), กลุ่มดาวท้ายเรือ (Puppis) และ กลุ่มดาวใบเรือ (Vela)

ภาพวาด Nicholas-Louis de Lacaille ผู้แบ่งกลุ่มดาวเรืออาร์โกเดิมออกเป็น 3 กลุ่มดาวใหม่
ที่มาภาพ : Wikipedia

ปี พ.ศ. 2473 สหพันธ์ดาราศาสตร์สากล (International Astronomical Union ย่อว่า IAU) ได้ประกาศชื่อกลุ่มดาวทั้งหมด 88 กลุ่ม ที่ยังคงใช้อยู่จนถึงปัจจุบัน ไม่มีชื่อกลุ่มดาวเรืออาร์โกอีกต่อไป มีเพียงกลุ่มดาวกระดูกงูเรือ กลุ่มดาวท้ายเรือ และกลุ่มดาวใบเรือ ปัจจุบันกลุ่มดาวเรืออาร์โกจึงหายไป

ดาวที่สว่างที่สุดในกลุ่มดาวเรืออาร์โกคือดาวคาโนปัส (Canopus) ปัจจุบันอยู่ในกลุ่มดาวกระดูกงูเรือ ดาวคาโนปัสเป็นดาวฤกษ์ที่สว่างมากถึง -0.74 นับเป็นดาวฤกษ์ที่สว่างอันดับ 2 ของท้องฟ้า รองจากดาวซิรีอัส (Sirius) หรือดาวโจร ที่สว่าง -1.46 เราสามารถเห็นดาวคาโนปัสได้ด้วยตาเปล่าแม้ในเมืองใหญ่อย่างกรุงเทพฯ

ภาพดาวคาโนปัส ถ่ายจากสถานีอวกาศนานาชาติ (International Space Station ย่อว่า ISS)
ที่มาภาพ : Wikipedia

ในเดือนพฤศจิกายนช่วงประมาณเที่ยงคืนถึงเช้ามืด ดาวคาโนปัส และกลุ่มดาวทั้งสามคือ กลุ่มดาวกระดูกงูเรือ กลุ่มดาวท้ายเรือ และกลุ่มดาวใบเรือ จะอยู่ใกล้ขอบฟ้าทางทิศใต้