ปลาซีกเดียว

เรื่องโดย ชวลิต วิทยานนท์

อันดับปลาซีกเดียว (Order Pleuronectiformes) เป็นปลาทะเลและน้ำจืดขนาดเล็กถึงกลาง มีลักษณะพิเศษคือ มีตาทั้งคู่อยู่ข้างด้านใดด้านหนึ่ง (ซ้ายหรือขวาแล้วแต่วงศ์) ลำตัวแบนข้างแต่ว่ายน้ำในแนวราบ เมื่อยังเป็นตัวอ่อนตายังอยู่คนละซีกเหมือนปลาชนิดอื่น แต่จะย้ายมารวมกับอีกด้านเมื่อโตขึ้น ครีบหลังและครีบก้นยาว เกล็ดมีลักษณะทั้งแบบขอบสากและแบบเรียบ ในประเทศไทยพบ 8 วงศ์ 71 ชนิด แต่ที่พบบ่อยในท้องตลาด คือ วงศ์ปลาจักรผาน (Psettodidae) วงศ์ปลาใบไม้ (Soleidae) วงศ์ปลาลิ้นควาย (Paralichthyidae) และวงศ์ปลายอดม่วง (Cynoglossidae) ที่พอจะสังเกตได้ง่าย ๆ คือ

ตาอยู่ซีกขวา

ปลาในอันดับปลาซีกเดียวที่มีตาอยู่ทางซีกขวาของลำตัว คือ ปลาในวงศ์ปลาใบไม้ เป็นปลาทะเลและน้ำจืดขนาดเล็กถึงกลาง ลักษณะลำตัวรูปไข่หรือวงรี และเรียวไปด้านท้าย มีตาเล็กอยู่ซีกขวาของตัว ครีบอกและครีบกันเล็ก ครีบหลังยาวตลอดลำตัว มีก้านครีบอ่อนสั้น ๆ เชื่อมต่อกับครีบหางและครีบก้น เกล็ดเล็กเป็นแบบขอบสาก มีเส้นข้างลำตัวหลายเส้น ลำตัวด้านล่างเป็นสีขาว กินสัตว์หน้าดินขนาดเล็ก พบในน่านน้ำไทย 23 ชนิด เช่น

ตาอยู่ซีกซ้าย

ปลาในอันดับปลาซีกเดียวที่มีตาอยู่ทางซีกซ้ายของลำตัว ได้แก่

วงศ์ปลาจักรผาน เป็นปลาทะเลขนาดกลาง มีปากกว้าง ฟันเป็นเขี้ยวยาว ครีบหางแยกจากครีบอื่นชัดเจน มีปลายตัด เกล็ดค่อนข้างใหญ่ ตัวมีสีน้ำตาลเข้ม มีลายด่างประ พบชนิดเดียวคือปลาจักรผาน เป็นปลาที่มีเนื้อมาก เป็นที่นิยมหม่ำกัน

วงศ์ปลาลิ้นควาย เป็นปลาทะเลขนาดกลาง ลักษณะลำตัวรูปไข่ ตาอยู่ด้านซ้ายของตัว มีรูจมูกด้านละ 2 รู ด้านท้ายของรูจมูกคู่แรกมีลักษณะเป็นแผ่นหนังยื่นยาว ปากกว้าง มีฟันเขี้ยวเล็ก ครีบหลัง ครีบหาง และครีบก้นไม่เชื่อมต่อกัน ครีบหางเว้าเป็นสองช่วง ครีบทุกครีบไม่มีก้านครีบแข็ง มีดวงสีจางที่กลางลำตัวด้านบน 2 ดวง ขนาดโตสุดมีความยาว 18 เซนติเมตร พบชนิดเดียวคือปลาลิ้นควาย

อีกวงศ์ที่มีตาอยู่ซีกซ้ายคือ วงศ์ปลายอดม่วง เป็นปลาทะเลขนาดกลาง ลักษณะลำตัวเรียวยาวส่วนท้ายแหลมคล้ายใบมะม่วง ตาอยู่ข้างซ้ายของตัว เกล็ดแบบขอบหยักที่ด้านบน เส้นข้างลำตัวมี 2-3 เส้น ไม่มีครีบอก ครีบหลังและครีบก้นติดต่อกับครีบหาง พบ 22 ชนิด ที่พบบ่อย เช่น