ไอยริศ

ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ
ธนาคารทรัพยากรชีวภาพแห่งชาติ สวทช.

ไอยริศ

Zingiber sirindhorniae Triboun et Keerat.

พรรณไม้พระราชทานนามในภาษาไทย ด้วยลักษณะดอกคล้ายกับดอกของต้นไอริส (Iris) และเป็นพรรณไม้เฉลิมพระเกียรติ จัดอยู่ในวงศ์ขิงข่า (Zingiberaceae)

ลักษณะเป็นไม้ล้มลุกหลายปี มีระยะพักตัว ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้าและรากสะสมอาหาร แทรกอยู่ตามอินทรียวัตถุตามซอกเขาหินปูน ลำต้นเทียมเกิดเป็นกลุ่มห่าง ๆ เกิดจากส่วนของกาบใบอัดกันแน่น สูง 40-70 เซนติเมตร ใบเรียงสลับระนาบเดียว รูปขอบขนาน ช่อดอกแบบช่อเชิงลดเกิดอยู่ที่ปลายลำต้นเทียม ใบประดับสีเขียวตามขอบมักมีสีแดง ใบประดับแต่ละใบรองรับหนึ่งดอก ดอกสีม่วงเจือสีขาว มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอกที่ไม่โดดเด่น แต่ส่วนที่เด่นบนดอกคือเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันจำนวน 5 เกสรที่เปลี่ยนรูปคล้ายกลีบดอกสีม่วง ผลแบบผลแห้งแตก มีหลายเมล็ด มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีขาวนวล

ไอยริศพบได้เฉพาะนิเวศภูเขาหินปูนในจังหวัดเลยเพียงเท่านั้น

สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารีขณะดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารีทรงมีพระราชานุญาตให้นำพระนามาภิไธยไปใช้ในคำระบุชนิดประกอบชื่อวิทยาศาสตร์ของพรรณไม้ชนิดนี้ เมื่อวันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2553

อ้างอิง : Triboun, P. and Keeratikiet, K. 2016. Zingiber sirindhorniae, a remarkable new species in Zingiber section Dymczewiczia (Zingiberaceae) from Thailand. The Thailand Natural History Museum Journal 10(1): 1-6.